Seksualiteit moet na confrontatie met kanker herontdekt worden. Net zoals revalidatie nodig is na een ongeval, moet seksuele revalidatie aan bod komen bij de behandeling van gynaecologische kanker.
Na de initiële diagnose en de verwerking geven de meeste patiënten en hun partners immers aan dat seksualiteit toch een belangrijk aspect vormt van de kwaliteit van hun leven.
Door kanker en de behandeling ervan wordt het zelfbeeld van vrouwen aangetast. Ze voelen zich vaak louter een object, waarop wordt getekend (denk aan de punten voor radiotherapie), dat wordt gemanipuleerd (allerlei invasieve procedures) en dat enkel met een koel klinisch oog wordt bekeken. Dit heeft effect op hun gevoel van seksuele aantrekkelijkheid.
Verminking of verlies van lichaamsfuncties ten gevolge van een operatie kan blijvend zijn. Dit betekent dat het aanpassingsvermogen van de vrouw een cruciale rol zal spelen in de opbouw van een nieuw seksueel leven.
Vrouwen nemen vaak afstand van hun lichaam in een poging om zo het hoofd te bieden aan de vele procedures en toch hun lichaamsintegriteit te behouden. Dit werkt belemmerend wanneer de vrouw opnieuw naar haar lichaam leert kijken als een bron van plezier.
De vrouw aanmoedigen om haar gevoelens van pijn en verlies te uiten kan vaak leiden tot een eerste stap naar genezing. Het is in deze context voor vrouwen een echte uitdaging om opnieuw te voelen, aan te raken, (aan)geraakt te worden, opnieuw dicht bij hun lichaam te komen, dat te bekijken.
Ook opnieuw leren voelen waar aanrakingen wel aangenaam zijn, is belangrijk. Bijvoorbeeld door een manicure of een pedicure. Hierbij wordt het lichaam niet geëxposeerd en het effect is toch plezierig. Dit draagt tevens bij aan een verzorgd uiterlijk, en zo aan de opbouw van een positief lichaamsbeeld*.
Ontspanning, bijvoorbeeld van een warm bad (als de wondheling volledig is) met aangename zachte muziek op de achtergrond kan prettig zijn. De vrouw kan hypoallergene badproducten en lotions gebruiken en ervaren welke aanrakingen nog wel fijn zijn. Een massage is ook een goed idee, als de vrouw aanrakingen van een andere persoon comfortabel vindt.
Seksuologen bieden patiënten en hun partner als interventie vaak streeloefeningen aan. Hierbij leert de vrouw om opnieuw verbinding te maken met haar lichaam als bron van plezier. Ook de partner kan deelnemen aan deze oefening, zijn/haar vrouw behagen en zelf plezier ontvangen. Dit biedt het koppel de mogelijkheid om opnieuw tot intimiteit te komen.
Al deze oefeningen dienen ook om pijn te lokaliseren. Zo kan het probleem aangepakt worden. Een vrouw kan met behulp van een handspiegeltje de vagina bekijken en de verschillende delen aanraken met de vinger. Als ze merkt dat deze aanrakingen niet pijnlijk zijn wordt de pijn tijdens het vrijen waarschijnlijk veroorzaakt door droogheid/atrofie van het vaginale weefsel.
Tip
Gebruik een glijmiddel op waterbasis bij de volgende vrijpartij (bijvoorbeeld Durex® Lubrilan Feminine®…) of gebruik een vaginale bevochtiger, bijvoorbeeld Replens®.
Ook de bekkenbodemspieren opnieuw leren controleren, eventueel onder begeleiding van een kinesist, kan helpen om de spanning te verminderen. Een verkorte schede kan ook pijn veroorzaken in de onderbuik als de partner diep stoot. Bij het overgaan tot penetratie wordt best gekozen voor andere posities.
De ‘lepeltjes-houding’, waarbij de partner niet zo diep kan penetreren, of de ruiterhouding (=vrouw boven), waarbij de vrouw de meeste controle heeft en haar bekken kan kantelen op de manier waarop ze wenst, kunnen ervoor zorgen dat die pijn achterwege blijft.
Mocht penetratie pijnlijk aanvoelen, vrij gerust verder zonder penetratie. Door vernauwing van de schede na bestraling kan de penis van de partner niet meer compatibel zijn en kunnen er andere seksuele mogelijkheden, buiten penetratie, worden gebruikt om te vrijen, bijvoorbeeld intens knuffelen en strelen, manuele of orale stimulatie.
Voor sommige koppels is spreken over seksualiteit nooit nodig geweest, voor anderen werd dit gaandeweg overbodig. Na veranderingen op fysisch en psychisch vlak wordt communiceren noodzakelijk. Het is belangrijk om aan te geven wat als leuk wordt ervaren en wat niet. Dit kan met of zonder woorden. Een partner kan zelfs na jaren samenleven niet weten wat er in het hoofd van de ander omgaat.
Vrouwen die radiotherapie hebben ondergaan, moeten regelmatig vaginale dilatatie* ondernemen om verkleving van het littekenweefsel te vermijden en de vagina open te houden zodat seksuele activiteit en bekkenonderzoek mogelijk worden. Dit moet gestart worden binnen de vier weken na beëindiging van de radiotherapie. De diameter van de dilatator wordt gradueel verhoogd.
Dagelijks gebruik (gedurende 15 minuten) wordt aangeraden, met een minimum van drie maal per week. Dit moet minstens drie jaar worden volgehouden, en mogelijks langer. Vrouwen die last hebben van de dilatator kunnen ook hun vingers of een tampon met vaseline gebruiken. Een lokaal aangebrachte oestrogeencrème vermindert de vaginale droogte. Pijnmedicatie kan, indien nodig, gebruikt worden.
De heropbouw van een seksueel leven is een proces dat over verschillende jaren plaatsvindt bij de meeste vrouwen met gynaecologische kanker. Voor de meeste koppels is dat proces nog actief twee jaar na de behandeling en wordt het vaak beïnvloed door hun eerste seksuele contact na de behandeling.
Het hervatten van penetratie en frequent seksueel contact zijn geen indicatoren voor het gevoel van welbevinden over de seksuele relatie. Zelfs als penetratie niet wordt hervat, geven veel koppels aan toch tevreden te zijn met hun relatie.
Sommige vrouwen beschrijven dat ze angst hebben voor bloedingen tijdens penetratie, tevens beschrijven ze de angst om de kanker opnieuw op te wekken door seksuele activiteit. Hier gaat het voornamelijk over vrouwen die de oorzaak van hun kanker leggen in hun seksuele activiteiten voor de diagnose.
Je moet geen partner hebben om jezelf te bevredigen. Voor mij staat seksualiteit los van partners. Ik denk dat dat begint bij wie je bent.
Ook voor alleenstaanden vormt seksualiteit een belangrijk aspect van de kwaliteit van hun leven. Masturbatie en de zoektocht naar een nieuwe intieme relatie kunnen door de kanker en de behandelingen bemoeilijkt worden. Pas wanneer de patiënte vertrouwd is met haar nieuwe lichaam kan ze zich letterlijk en figuurlijk blootgeven. Dan pas kan haar lichaam een bron van genot zijn, en niet meer alleen van pijn en verlies.
Plaatselijke aan te brengen vaginale vochtinbrengers:
Replens®
KY jelly®
Sensilube Gel®
Durex®
Lubrilan®
Oestrogeencrème: hormonale crème die zorgt dat de vagina soepel wordt. Crème in de vagina en schedeopening aanbrengen.
Verlangen of opwinding
Er bestaat geen medicatie die het verlangen of de opwinding van de vrouw doet terugkeren.
Opvliegers
Famosan: medicatie van dr. Vögel
Vitamine E: middel met werking op bloedvatstelsel
Dilatoren/pelottes
Gladde kunststoffen cilinders van verschillende afmetingen met een ronde top. Worden gebruikt na radiotherapie (uitwendig/inwendig) om de vaginale opening op te rekken of soepeler te maken.
De vrouw aanmoedigen om haar gevoelens van pijn en verlies te uiten kan vaak leiden tot een eerste stap naar genezing. Het is in deze context voor vrouwen een echte uitdaging om opnieuw te voelen, aan te raken, (aan)geraakt te worden, opnieuw dicht bij hun lichaam te komen, dat te bekijken. 
Dit biedt het koppel de mogelijkheid om opnieuw tot intimiteit te komen. 
De ‘lepeltjes-houding’, waarbij de partner niet zo diep kan penetreren, of de ruiterhouding (=vrouw boven), waarbij de vrouw de meeste controle heeft en haar bekken kan kantelen op de manier waarop ze wenst, kunnen ervoor zorgen dat die pijn achterwege blijft.